Etnički sukobi menjaju demografsku sliku: "Prostori gde su živeli srbi u Hrvatskoj sada su demogrfska pustoš"

Etnički sukobi duboko mogu da promene demografsku sliku nekog regiona na različite načine, što je naročito vidljivo na našim prostorima. Ovi procesi dovode do promena koje utiču na političku reprezentaciju, kulturni identitet i opstanak zajednice. 

U opštini Gračanica je na prošlogodišnjem popisu popisano nešto manje od devetnaest i po hiljada stanovnika, dok realno u njoj živi preko dvadeset pet hiljada žitelja. Osim što je popis neadekvatno urađen u srpskim sredinama, procentualno se broj srpskog stanovništva smanjuje i sve većim doseljavanjem Albanaca u srpska sela.

Odeljenje za urbanizam opštine Gračanica godišnje primi sedamdeset do osamdeset zahteva za gradnju individualnih i poslovnih objekata. 

"Cela teritorija opštine Gračanica je uglavnom druga i treća kategorija poljoprivrednog zemljišta, takođe i prva, što znači da je veoma visokog kvaliteta što se tiče poljoprivrednih kultura, tako da se veoma pazilo na to. Razvojni plan koji je i dalje na snazi do 2029. godine, a usvojen je 2014. godine je tačno predvideo zone gde je uočeno širenje naselja, da tu može da se izgradi, a da su neke zone zaštićene", rekla je Andreana Đekić, direktorka Odeljenja za urbanizam opštine Gračanica.

Zaštićene zone su u okolini manastira Gračanica i arheološkog nalazišta Ulpijana i tu opštinski razvojni plan ne dozvoljava gradnju. 

"Kada se izdaju građevinske dozvole, tu se veoma prati spratnost i visina zbog manastira, da ne bi bilo ugroženo zaštićeno područje, takođe i u samom nalazištu Ulpijana je zabranjena izgradnja što se tiče novih objekata", ističe Đekić. 

Ipak, nelegalnih objekata ima, uglavnom na poljoprivrednom zemljištu, za šta je nadležna opštinska inspekcija, ali konačnu odluku donosi Ministarstvo poljoprivrede. A najviše se gradi na kupljenim srpskim imanjima, gde na placu na kome je bila jedna kuća, nikne čitavo naselje.

"Zakon podrazumeva minimalnu parcelu od tri ara kako bi mogao da se napravi neki individualni objekat za stanovanje. Ali, ako se isparceliše parcela od 25 ari, znači da je u zoni izgradnje, svakako da može više kuća da se napravi na toj parceli", navela je Đekić.

Istoričar Aleksandar Gudžić kaže da Priština nema gde se širi izuzev ka srpskim opštinama i dodaje da to može da se posmatra i u kontekstu "osvajanja teritorije" i menjanja etničke strukture stanovništva.

"Dugoročno gledano, to može biti opasno i problematično za srpsku zajednicu. Možemo doći do situacije da u Gračanici Albanci postanu većina, a samim tim da u perspektivi bude obesmišljena Zajednica srpskih opština", upozorio je.

Da bi se sprečio ovakav scenario, potrebno je na Kosovu obezbediti vladavinu prava ali i animirati Srbe da ne prodaju zemlju.

Šta pokazuju podaci o Srbima u Hrvatskoj?

A kako se menjala etnička struktura na prostorima bivše Jugoslavije pokazuju podaci koje je sakupio pravnik i demograf Miodrag Pantović uoči 30. godišnjice akcije "Oluja". On je napravio mapu koja pokazuje tragove ove vojno-policijske akcije na demografskoj mapi Hrvatske.

Kako je naveo Pantović za Euronews Srbija, kada se pogleda demografska slika Hrvatske danas i onoga što je bilo 1990. godine, jer od tada imamo poslednji put zvanične podatke od početka ratnih sukoba, možemo da vidimo da je u sredinama u kojima su Srbi nekada predstavljali većinu došlo do ogromnog pada broja rođenih.

"Ako se govori o opštem padu broja Srba u Hrvatskoj, od 1991. do poslednjeg popisa 2021. godine broj se smanjio tri puta. Ali je potrebno dublje gledati starosnu strukturu da bi se utvrdilo koliko su teške razmere pada broja Srba", poručio je. 

Tako se, recimo, pred rat rađalo negde između pet i šest hiljada Srba, a danas se zvanično rađa između 300 i 400.

"Znači, deset puta je danas manje rođene srpske dece nego pred rat. Ako se pogleda starosna struktura Srba, u ukupnom broju dece u Hrvatskoj Srbi čine oko jedan odsto, ali zato čine skoro sedam odsto staraca. Paradoksalna je situacija da sada među srpskim stanovništvom u Hrvatskoj ima šest puta više starih nego što ima dece. To vam govori o jednoj poraznoj i katastrofalnoj demografskoj situaciji srpske zajednice u Hrvatskoj, što je najvećim delom posledica Oluje", rekao je Pantović. 

Kaže da je najdramatičnija situacija u opštinama Donji Lapac, Vrginmost, Dvor na Uni, Knin, Benkovac, Gračac

"To su bile opštine u kojima su Srbi nekada činili više od 70, 80 i 90 odsto stanovništva. Recimo, Donji Lapac je bio najsrpskija opština po procentu Srba na teritoriji tadašnje Hrvatske. Danas se u Donjem Lapcu rađa skoro više od 90 odsto manje dece nego što se rađalo 1990. godine. Znači, danas se tu rađa samo sedmoro dece, a umire oko 50 ljudi. Vidite kakva je perspektiva takvih opština. Slična je situacija i u Gračcu, Dvoru, Vrginmostu, Vojniću... U suštini, najsrpskije sredine su katastrofalno pogođene vojnom akcijom Oluja. Možemo otvoreno da kažemo da je tu izvršeno etničko čišćenje. Jeste bilo povratka starijih ljudi, ali je jako malo mladih. Srpsko stanovništvo, pa i ono koje se vratilo u te sredine, uglavnom izumire", rekao je Pantović. 

"Nekoliko talasa proterivanja"

Međutim, on napominje da, kada se govori o progonu Srba, ne govori se samo o između 220.000 i 250.000 proteranih u Oluji.

"Vi imate nekoliko talasa proterivanja Srba. Znači 1991. je bio talas proterivanja iz velikih gradova koji su ostali pod kontrolom hrvatskih snaga. Zatim, imali ste operaciju Bljesak, zatim operaciju Oluja, i onda integraciju Istočne Slavonije u Hrvatsku, kada je isto jedan deo Srba napustio Hrvatsku. Pretpostavlja se da je devedesetih godina Hrvatsku napustilo čak između 300.000 i 400.000 Srba. Od toga je, otprilike, u Srbiju došlo trajno da se naseli, prema podacima našeg Zavoda za statistiku, negde između 250.000 i 300.000", naveo je.  

Prema njegovim rečima, ako se gleda demografija Srbije, da nije bilo masovnog doseljavanja izbeglica i prognanih ljudi iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske, danas bi možda Srbija, koja ima oko 6,6 miliona stanovnika, imala jedva nešto iznad šest miliona.  

"Sa druge strane, prostori gde su Srbi živeli u Hrvatskoj sada su demografska pustoš. To je prostor koji ni Hrvatska ne može da kontroliše, veliki deo tog prostora služi za ulazak migranata, pre svega sa područja BiH, i to su vam potpuno devastirani krajevi", ukazao je. 

Komentarišući to što je izmešu dva popisa broj srpskog stanovništva u Hrvatskoj opao za trećinu, Pantović je rekao da je to uglavnom posledica starosne strukture.

"Ako se pogledaju podaci koji su dostupni, vidite da u Hrvatskoj danas deset puta više Srba umire nego što se rodi. To daje takvu situaciju visokog negativnog prirodnog priraštaja, plus određeno iseljavanje preostalih mladih Srba, naročito posle ulaska Hrvatske u EU 2013. godine, kada je došlo i do velikog talasa iseljavanja hrvatskog stanovništva iz Hrvatske", naveo je.