Pet lokaliteta u Srbiji koji se nalaze na Uneskovoj listi Svetske baštine

Na listi Svetske baštine Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (Unesko) nalazi se dvanaest lokaliteta u Srbiji koji su, u okviru pet upisa, smešteni pod zaštitu ove organizacije kao mesta od izuzetnog značaja za svetsku kulturu, nauku i obrazovanje.

Prvi zaštićeni lokaliteti su srednjovekovni kompleks spomenika Stari Ras i manastir Sopoćani koji su pod zaštitu stavljeni 1979. godine. Nakon pristupanja Srbije Uneskovoj konvenciji, pod zaštitu su stavljena četiri manastira sa Kosova, ostaci palate Romunilijana i tri lokaliteta stećaka.

Gamzigrad-Romulijana, palata Galerija

Wikipedia.org/Goran Andjelic

Kompleks palate i memorijalni kompleks Gamzigrad-Romulijana palata Galerija na istoku Srbije je arheološko nalazište blizu Zaječara u istočnoj Srbiji, koje se od 29. juna 2007. godine nalazi na Uneskovoj listi Svetske baštine. Prvobitno nazvana Feliks Romulijana, palata je izgrađena krajem trećeg, početkom četvrtog veka po inicijativi Gaja Valerija Maksimilijana Galerija, a ime novi po njegovoj majci. Lokalitet se sastoji od utvrđenja, palate u severozapadnom delu kompleksa, bazilika, hramova, toplih banja, spomen kompleksa i tetrapilona. Grupa zgrada takođe je jedinstvena po preplitanju ceremonijalnih i memorijalnih funkcija.

Utvrđenje, palata i memorijalni kompleks jedinstveno su svedočanstvo o rimskoj građevinskoj tradiciji koju prožima ideološki program druge tetrahije i sam Galerije kao njihov graditelj.

Srednjovekovna zdanja na Kosovu

Tanjug/Zoran Žestić

Predstavljaju Uneskov subjekat na listi Svetske baštine koji se nalazi u Srbiji, na Kosovu i Metohiji. U njega su uključena četiri srednjovekovna manastira Srpske pravoslavne crkve - Visoki Dečani, Pećka patrijaršija, Bogorodica Ljeviška i Gračanica. Prvo su se 2004. godine na listi našli Visoki Dečani, a onda je Unesko dve godine kasnije uvrstio i ostala tri manastira. Četiri zdanja nalazišta odražavaju visoke tačke vizantijsko-romaničke crkvene kulture, sa svojim izrazitim stilom zidnog slikarstva, koje se razvilo na Balkanu između 13. i 17. veka.

Manastir Visoki Dečani izgrađen je sredinom 14. veka za srpskog kralja Stefana Dečanskog i ujedno je njegov mauzolej. Manastir Pećka patrijaršija je grupa od četiri kupolaste crkve sa nizom zidnih slika. Freske crkve Svetih apostola iz 13. veka slikane su u jedinstvenom, monumentalnom stilu. Freske s početka 14. veka predstavljaju izgled novog tzv. paleološkog renesansnog stila, kombinujući uticaje istočne pravoslavne vizantijske i zapadnoromaničke tradicije. Ovaj stil je kasnije imao presudnu ulogu u balkanskoj umetnosti.

Međutim, zbog poteškoća u upravljanju i očuvanju koja proističu iz političke nestabilnosti regiona, grupa srednjovekovnih srpskih manastira na Kosovu, stavljena je na listu ugrožene baštine.

Stari Ras i Sopoćani

Wikipedia.org/Саша Стефановић

Na periferiji Starog Rasa, prve prestonice nekadašnje Raške, nalazi se impresivna grupa srednjovekovnih spomenika koju čine tvrđave, crkve i manastiri. Osim toga, antički grad Ras crpeo je snagu iz svog položaja na raskrsnici puteva i obogaćivao se pod uticajem istoka i zapada. Brojni spomenici čine jedinstveni arhitektonski kompleks koji svedoči o periodu kada se glavni grad srpske države nalazio u Starom Rasu. Ove zgrade, podignute uglavnom između 9. i 11. veka izražavaju arhitektonski stil karakterističan za Rašku školu.

Sopoćani pak, podsećaju na kontakte između zapadne civilizacije i vizantijskog sveta. Manastir je poznat po izuzetnom kvalitetu svojih ukrasnih freski koje pružaju istorijske zapise o porodici osnivača ovog manastira. Kvalitet kompozicija, uglavnom nastalih u 13. veku svedoči o vitalnosti vizantijske umetnosti u vreme kada je Konstantinopolj bio u rukama krstaša.

S druge strane, Kompozicija freski koje krase manastir Svetog Đorđa u Starom Rasu originalna je u obradi figura u maniru ikona i inspiraciju crpi iz antičke umetnosti. Petrova crkva, sedište raškog episkopa, takođe je ukrašena freskama iz 13. veka.

Stari Ras i Sopoćani su uvršteni na listu Svetske baštine 1979. godine.

Stećci - srednjovekovni nadgrobni spomenici

Wikipedia.org/Goldfinger

Srednjovekovna nekropola stećaka, koja se nalazi u Perućku spada u najočuvanije nekropole ovog podneblja i na Uneskovu listu Svetske baštine upisana je 2016. godine. Čak 28 lokaliteta koji se nalaze u BiH, zapadnoj Srbiji, zapadnoj Crnoj Gori i centralnoj i južnoj Hrvatskoj, predstavljaju ta groblja i regionalno prepoznatljive srednjovekovne nadgrobne spomenike ili steće. Groblja, koja datiraju iz perioda od 12. do 16. veka, postavljena su u redove, kao što je to bio uobičajeni stil u Evropi u srednjem veku. Stećci su uglavnom isklesani od krečnjaka. Sadrže širok spektar ukrasnih motiva i natpisa koji predstavljaju ikonografske kontinuitete u srednjovekovnoj Evropi, kao i lokalno prepoznatljive tradicije.

Manastir Studenica

Wikipedia.org/Pudelek (Marcin Szala)

Manastir Studenica jedan je od najstarijih i najvećih srpskih srednjovekovnih manastira koji je na Uneskovu listu upisan 1986. godine. Osnovao ga je Stefan Nemanja, osnivač srednjovekovne srpske države, krajem 12. veka. To je najveći i najbogatiji srpski pravoslavni manastir. Njegova dva glavna dela, Bogorodičina crkva i Kraljeva crkva su izgrađena od belog mermera i sadrže neprocenjive kolekcije vizantijskih fresaka iz 13. i 14. veka. Studenica je izuzetan i dobro očuvan primer manastira Srpske pravoslavne crkve.

Nominovani lokaliteti iz Srbije

Wikipedia.org/Надица Гавриловић

Već 19 godina na listi nominovanih nalaze se Nacionalni park Đerdap, Specijalni prirodni rezervat Deliblatska peščara, Nacionalni park Šar-planina, Nacionalni park tara i Đavolja varoš.

Godine 2010. na listu nominovanih dodat je i manastir Manasija, Rajačke Pimnice, Smederevska tvrđava i Caričin grad. Bač se priključio listi nominovanih tek 2019. godine.

Osim Bača, iste godine za listu prirodnih baština drevnih i iskonskih bukovih prašuma Karpata i drugih regiona Evrope, nominovani su Nacionalni parkovi na Fruškoj Gori, Tari i Kopaoniku.
Prošle godine od strane Uneska prihvaćen je i predlog Srbije da se za listu svetske baštine nominuju i granice Rimskog carstva, tačnije Dunavski limes.