Igre 
Zaboravljene slike starog Beograda i njegovih kafana: Šta će biti sa nekadašnjim srcem gradskog života
Komentari13/08/2023
-21:00
Beograd polako, ali sigurno ostaje bez ključnih svedoka jednog od najvažnijih perioda istorije grada - njegovih starih kafana i mehana. I dok "Znak pitanja", "Orašac", "Zlatno burence" i još nekoliko kultnih gradskih mesta odolevaju uraganu zvanom 21. vek, mnogi takvi simboli društvenog života, istorije i kulture grada nepovratno su izgubljeni.
Mnogi mediji preneli su nedavno vest o lošem stanju u kom se nalazi "Stara mehana" iz Velikog sela u Paliluli, koja samo što se nije potpuno srušila, dok ništa bolje ne stoji ni, prema mnogim izvorima, najstarija kuća u Zemunu, gde se nalazila kafana "Beli medved". Iako i jedna i druga važe za kulturna dobra, još čekaju na obnovu.
"Neophodne su hitne intervencije"
Iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograda za Euronews Srbija kažu da su još 2021. godine konkurisali za dobijanje sredstava od Ministrastva kulture i informisanja i izradili Projekat rekonstrukcije, revitalizacije, sanacije i adaptacije kafane "Beli medved" i projekat restauracije fasade.
"Danas ovaj objekat nije u funkcionalnom stanju i neophodne su hitne intervencije, kako bi bio sačuvan i na pravi način prezentovan. Projektna dokumentacija je u potpunosti izrađena, sa ciljem privođenja prvobitnoj nameni prizemnog dela objekta sa lagumima. Projektom je predviđena rekonstrukcija prizemnog dela objekta sa ugostiteljskom namenom, i laguma koji će imati namenu korišćenja u turističke svrhe i skladištenja", upozoravaju iz Zavoda u odgovorima na pitanja Euronews Srbija.
Međutim, sredstva za realizaciju još nisu dobili.
Pogledaj galeriju
Pogledaj galeriju
Pogledaj galeriju
Pogledaj galeriju
Pogledaj galeriju
Pogledaj galeriju
Pogledaj galeriju
Ni "Stara mehana" u Velikom selu, koja je stavljena pod nadležnost Zavoda 1981. godine još nije ni blizu obnove. Unutrašnjost objekta sada skoro da i ne postoji, jer su se u svim prostorijama tog spomenika kulture urušili zidovi, podovi, krov i delovi konstrukcije.
Iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograda za Euronews Srbija kažu da su još 2016. godine, postupajući po zahtevu JP "Poslovni centar opštine Palilula" izdali uslove za preduzimanje mera tehničke zaštite za rekonstrukciju i adaptaciju objekta i saglasnost na projektnu dokumentaciju.
Povezane vesti
"Nakon nekoliko izlazaka na teren Službe zaštite, zajedno sa predstavnicima kako opštine, tako i drugih gradskih službi i uvida u stanje, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda je odgovorio na dopis, upoznao Gradsku opštinu Palilula o izdatim aktima i konstatovao da je neophodno da se obrate Zavodu radi postavljanja zaštitne ograde oko spomenika kulture zbog bezbednosti građana, kao i da obezbede sredstva za rekonstrukciju i sanaciju objekta, koji ima potrebnu projektnu dokumentaciju i sve saglasnosti Zavoda", stoji u saopštenju Zavoda.
Međutim, do danas ništa nije preduzeto.
"Stara mehana" podignuta je u prvim decenijama 19. veka, u vreme intenzivnog trgovačkog prometa sa Austrijom. U to vreme bila je stecište trgovaca-putnika i meštana, a iz Zavoda poručuju da po svom istorijskom i sociološkom značaju, predstavlja "materijalizovani izraz ekonomskog stanja, građevinskih i likovnih shvatanja, ukusa i društvenih stremljenja sredine u kojoj je nastala".
"Osim značaja u okviru istorijskog razvoja Velikog Sela, Stara mehana svojim za ono vreme monumentalnim izgledom predstavlja i spomenik vitalnih potreba jedne društvene sredine u večitoj borbi za veće materijalno blagostanje i socijalni prosperitet", navode iz Zavoda.
"Beli medved" - jedna od najstarijih zgrada u Beogradu
Kafana "Beli medved", koja se nalazila u najstarijoj sačuvanoj kući na prostoru Starog jezgra Zemuna, bila je među najčuvenijim. Mogla je da se ponosi važnom istorijom - baš u zgradi u kojoj se nalazila, 1717. godine bio je štab Eugena Savojskog kada je krenuo u svoj pohod na Beograd.
Povezane vesti
Ime je dobila po limenom znaku u obliku medveda prefarbanim belim krečom.
Interesantno je što je uz samu kafanu postojao vinski podrum, gde su se čuvala pića na ledu koji je zimi skidan sa Dunava i tu ostavljan. Prekrivao se slamom i plevom da bi što duže ostalo hladno i taj objekat imao je ventilaciju nagore zbog isparavanja vina.
Kuća u kojoj se nalazila je, kako kažu iz Zavoda, "deo prostorne kulturno-istorijske celine koja je utvrđena za kulturno dobro od velikog značaja i jedini primerak sačuvane balkanske arhitekture u ovoj celini".
"Istovremeno ona je i najstarija zgrada u Beogradu. Jedinstvenost ovog objekta ga preporučuje i za prezentaciju i degustaciju vina sremskog područja", navode iz Zavoda za Euronews Srbija.
Zašto je važno očuvanje starih beogradskih kafana
Onima koji nisu upoznati sa značajem koji su kafane imale u društvenom, političkom i kulturnom životu Beograda možda bi delovalo neobično da takva mesta imaju status kulturne baštine. Međutim, ne tako davno, one su nosile niz značajnih uloga u prestonici i bile prva pozorišta, bioskopi, a ponegde čak i škole. Jedan od najistaknutijih živih hroničara Beograda dr Vidoje D. Golubović, autor knjige "Mehane i kafane starog Beograda" za Euronews Srbija kaže da su one bez sumnje, sve do Balkanskih ratova bile jedna od najvažnijih srpskih institucija.
Wikipedia
"U kafani je zasijala prva sijalica u Beogradu, zazvonio prvi telefon, prva slikarska škola je organizovana u kafani. I prve tadašnje političke stranke tadašnje osnovane su u kafanama, a kada je reč o kulturi, sva kulutno-umetnička društva u ondašnjim kafanama nalazila su svoje utočište", kaže dr Golubović.
Na primer, zasedanje skupštine Kneževine Srbije poznato kao Svetoandrejska skupština s kraja 1858. i početkom 1859. kada je započela druga vladavina kneza Miloša Obrenovića, održavano je u "Velikoj pivari", dok su se posle Prvog svetskog rata, sednice skupštine održavale u "Kasini".
Polovinom 19. veka otmena kafana "Čitalište" u Knez Mihailovoj ulici dobijala je novine sa kursnim listama važnijih valuta u susednim zemljama i postala srce razmene informacija među trgovcima o kursu valuta koje su tada bile u upotrebi. I prve aukcije Beogradske berze su obavljene 2. januara 1895. godine, u više nego skromnim prostorijama iznad kafane "Bosna" na Savi, na uglu Karađorđeve i Travničke ulice.
Wikipedia
Značaj kafana u nekadašnjem Beogradu bio je toliki, da su po njima nazive dobijali čitava naselja.
"Za Zeleni venac postoji zanimljiva priča. Jedna nemačka porodica doselila se u Beograd s namerom da prave damske šešire. U međuvremenu, suprug preminuo, a njegova udovica ubrzo shvatila da od damskih šešira nema posla, pa je otvorila kafanu i stavila na ulazu pleh sa nacrtanim zelenim vencem. I eto, taj zeleni venac postao je orijentir po čemu današnji Zeleni venac nosi ime", kaže naš sagovornik.
Tako je i sa Cvetkovom pijacom, koja je dobila ime po kafani gazde Cvetka Jovanovića, kao i sa Lionom, kako se zvala jedna kafana između dva svetska rata.
Sigurna mesta za pesnike, umetnike i boeme
Sedište boemskog života dugo je bila kafana "Dardaneli", na mestu današnjeg Trga Republike i u njoj su se godinama okupljali pisci i pesnici. Kad je ta kafana srušena na samom početku 20. veka, boemi su se preselili u Veliku Srbiju na mestu današnjeg Hotela "Moskva". Kada su ostali i bez tog mesta okupljanja, preselili su se najpre u Pozorišnu kafanu, a potom u čuvenu Skadarliju.
Wikipedia
"Koja pesma nije bila izdeklamovana u kafani i slušaoci je nisu prihvatili, nije mogla da se objavljuje. Nema pesnika iz tog perioda koji sebi nije napravio status na taj način. Jedan od njih je Đura Jakšić", kaže naš sagovornik.
Veliki boem, ali i umetnik, svoje dugove često je vraćao u likovnim delima. Tako se jednom prilikom zapio u kafani koja se nalazila na mestu današnje Ulice Džordža Vašingtona. Dok je sedeo i uživao u piću, slikao je ljude koji su u tom trenutku radili na izgradnji prve varoške bolnice i dao joj naziv "Sedam Švaba". Shvativši da neće imati dovoljno novca da plati račun, vlasniku je ostavio sliku, po kojoj je onda i sama kafana dobila naziv "Kod sedam Švaba".
Za istoriju važan ljubitelj kafana bio je i Mika Alas, koji je danju predavao matematiku, a noću sa svojom grupom "Suz" svirao violinu po Beogradskim "institucijama kulture".
Polagana smrt kafana
I mada od tog starog kafanskog života praktično nije ostalo ništa, nije samo novi milenijum kriv za njegovo gašenje. Još je Branislav Nušić u svojoj knjizi "Stari Beograd" veliki deo posvetio upravo kafanama.
"Dok su mondenski etablismani sa egzotičnim imenima 'Ekscelsior', 'Palas', 'Luksor' i 'Splendid' suzbili iz centra naše prestonice naše stare kafanice kod 'Žmurka', 'Mecovalije' i 'Dardanela', mi smo se, stari Beograđani, zar i mirili onim što novi život i novo doba mora sobom doneti. Brisali su se tragovi jedan po jedan; rušila se jedna po jedna kafana u kojoj smo mladost proveli, a često možda i mladost sahranili i mi smo pobožno skidali kapu i šaptali rezignirano za pokojnikom kojega su kraj nas proneli: 'Bog da joj dušu prosti!' Opraštajući se tako sa jednim po jednim tragom staroga Beograda u centru njegovome, mi, stari Beograđani, koji se nalazimo u glasačkim spiskovima osamdesetih godina, povlačili smo se i sami iz centra i odlazili na periferije, tamo gde se povlačila tradicija suzbijena bujicom novoga života", pisao je Nušić.
Wikipedia
Dr Vidoje Golubović kaže da je i kod ostalih Nušićevih savremenika, postojao veliki otpor prema promenama u uređenju kafana, ali on u tome vidi i praktičnu stranu.
"Primera radi, krajem devetnaestog veka, na mestu današnje Ambasade Češke nalazila se kafana 'Vardar'. Tu su često dolazili i ljudi sa sela, jer je imala veliko dvorište u kom su mogli da ostavljaju zaprežna kola, konje i volove koji su ih vukli. Međutim, neko je morao da čisti iza tih životinja. Kako se grad ulepšavao, takva mesta morala su da se modernizuju", kaže naš sagovornik.
Međutim, u godinama koje su dolazile, mnoga mesta zbrisana su sa lica zemlje. Tako je Beograd ostao bez "Balkana", prve kafane koja je imala dozvolu za zapošljavanje žena. "Albanija" izvesnog Mihaila, poznatog po nadimku Albanez, koja se nalazila na mestu današnje palate "Albanija", takođe je srušena. Nema ni "Lepog izgleda", na čijem se mestu nalazi kula "Skajlajn".
Teška je i sudbina "Tri lista duvana", kafane podignute 1882. u kojoj je uveden prva telefonska linija u Beogradu. Iako je bila pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograda, srušena je početkom 1989. godine, jer je na njenom mestu planirana izgradnja hotela "Hilton".
Veći problem od nestanka građevina je gašenje kafanske kulture u Beogradu, za kojom malobrojni današnji boemi lamentiraju poistovećujući je sa nestankom čuvenih kariranih stolnjaka iz ovih institucija.
"Oni šareni, karirani stolnjaci koje mi danas povezujemo s kafanama, došli su tek posle Drugog svetskog rata. Veći je problem to što je u kafanama danas nemoguće razgovarati. Više niko nikog ne čuje", zaključuje dr Golubović.
Komentari (0)