Dalje razvodnjavanje ključnog dogovora: Šta je "hrvatski model samouprave za manjine" koji Kurti gura kao rešenje za ZSO

Komentari

Autor: Euronews Srbija

17/05/2023

19:00

Euronews

veličina teksta

Aa Aa

Formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom na Kosovu, i dalje je glavni problem u dijalogu između Beograda i Prištine. Statut zajednice, koji je predložio Upravljački tim sastavljen od Srba, kosovska strana je proglasila neprihvatljivim, smenila Upravljački tim, a Aljbin Kurti je izneo svoju viziju, kako je rekao, statuta po uzoru na hrvatski model samouprave za manjinske zajednice.

Kosovski premijer Aljbin Kurti ponovo je poručio da se udruženje opština na Kosovu može formirati, ali ne na jednonacionalnom principu. On takođe, uprkos dogovorenom, ponovlja da neće imati teritorijalnu autonomiju i izvršna ovlašćenja. Kurti je, kaže, spreman i da sam napiše statut.

"Nacrt vizije koji sam izneo, inspirisan je hrvatskim modelom za nacionalne manjine, odnosno za srpsku manjinu. Sporazum o modelu zaštite srpske manjine u Hrvatskoj prihvatila je i Srbija, pa smo smatrali da je to mesto odakle ćemo moći da crpimo inspiraciju", kaže premijer Kosova Aljbin Kurti.

Ovaj model za Albance je prihvatljiv, ali je za Srbe opasan, a kako ukazuju anlitičari njegova opasnost je u tome što teži da dodatno smanji prava srpske zajednice na Kosovu.

Milorad Pupovac, predsednik Samostalne demokratske srpske stranke u Hrvatskoj za Euronews Srbija kaže da ga ideja "skidanja prašine" sa 26 godina starog sporazuma, kojim je uveden model uprave za srpsku manjinu, u svrhu promovisanja prištinske vizije onoga što je dogovoreno pre 10 godina u Briselu nije iznenadila.

"Ta ideja već duže vreme, doduše ne javno, cirkuliše u različitim krugovima. Prvi put se pojavljuje u javnosti i u tom smislu predstavlja prvu ideju koju iznose predstavnici vlasti u Prištini", kaže on.

Ipak, ukazuje da je termin "zajedničko veće opština", koji je deo hrvatskog modela, zapravo bio tehnički termin koji je bio sadržajno prazan i da je to najveća slabost Erdutskog sporazum na kome je model i nastao i to slabost koja nikada nije potpuno prevaziđena.

Šta predviđa hrvatski model?

Hrvatski model samouprave za manjinske zajednice nastao je na osnovu Erdutskog sporazuma, kojim je 1997. godine, posle vojne operacije Bljesak, formirano Srpsko nacionalno veće, kao i Zajedničko veće opština u Istočnoj Slavoniji, Baranji i Zapadnom Sremu.

Pravo na nacionalni i kulturni identitet, sloboda verosipovesti, kao i pravo na udruživanje radi ostvarivanja zajedničkih interesa, su neka od manjinskih prava u Republici Hrvatskoj.

"Kada govorimo o hrvatskom takozvanom modelu, onda možemo govoriti da je taj model promovisan kroz ustvani zakon o pravima manjina. On je uspešan kao takav i on bi eventualno mogao poslužiti kao primer, a naravno da je bio isto i evaluiran pri našem pristupanju Evropskoj uniji", kaže Gordan Grlić Radman, ministar inostranih poslova Hrvatske.

Pupovac kaže da jedna od završnih tačaka u Erdutskom sporazumu govori o formiranju zajednice srpskih opština što je termin koji ima neku sličnost sa modelom ZSO koju traži srpska strana, te da je moguće da se iz toga krenulo.

Euronews

"Ono što je različito između hrvatskog i kosovskog iskustva jeste u tome što postoji samo sličnost u nazivu i ni u čemu drugom. Termin "zajedničko veće opština" je zapravo bio tehnički termin koji je bio sadržajno prazan i on se tokom vremena popunjavao, na osnovu pisma namera i pregovora. To je bila slabost Erdutskog sporazuma i to je bila slabost tadašnjih pregovaračkih odnosa između Zagreba i Beograda i istovremeno srpske zajednice i Zagreba, tako da te slabosti nikada u celosti nisu prevaziđene, jer zajedničko veće opština, kao neka paralela sa ZSO na Kosovu, zapravo nikada nije funkcionisalo kao zajednica opština nego kao neka vrsta veća izabranih odbornika ili većnika u opštinama gde su Srbi većina ili gde su značajna ili relativna manjina i nije imalo nikakva značajnija ovlašćenja, ništa značajnije nego što ih imaju NVO", kaže on.

Dodaje da to veće sada funkcioniše, ima određen stepen eutonomije unutar pitanja obrazovanja, kulture, razvoja ljudskih prava, ali da to nije ZSO.

Hrvatski model za Albance prihvatljiv, za Srbe opasan

Međutim, da bi se vratili u kosovske institucije, Srbi priznaju samo Zajednicu srpskih opština sa izvršnim nadležnostima u oblasti obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite, kao i ekonomskog razvoja, koja će imati sopstveni budžet, skupštinu, predsednika, zastavu. Ipak, za albanske analitičare hrvatski model, nastao na osnovu Erdutskog sporazuma, je prihvatljiv model samouprave.

"Takođe bi to bilo primenljivo, možda za naše predstavnike, pošto su oni došli sa obećanjem da ova dva sporazuma briselska, u slučaju asocijacije, odnosno zajednice nisu primenljiva... Taj model hrvatski, koji je do sada evo godinama primenljiv, mislim da je uspešniji i sveobuhvatniji, čak i pozitivniji, u smislu nekih elemenata koji su u njegovom sastavu, a koji bi bili primenljivi na kosovskom modelu", kaže za Euronews Srbija profesor ustavnog prava Mazljum Baraljiu.

Sa druge strane, za Srbe je to opasan predlog.

"Tu čak postoji i stepen opasnosti da se kroz taj proces insistiranja modifikacije već postojećih zakonodavnih okvira, ustvari smanje dodatno prava srpske zajednice, što jeste u jednu ruku čak i deo politike koju je Samoopredeljenje tokom prethodnog perioda demonstriralo. Dakle, u njihom partijskom programu postoji čak i tendencija daljeg smanjivanja prava, institucionalnog prava, recimo upotrebe jezika, srpskog jezika na Kosovu, a to je zapravo da se taj stepen zaštite spusti samo na lokalni nivo, bez konkretnih efeketa, konkretno na centralni nivo", kaže Miodrag Milićević iz NVO "Aktiv" iz Kosovske Mitrovice.

Specijalni predstavnik Evropske unije za dijalog Beograda i Prištine Miroslav Lajčak, prilikom poslednje posete Kosovu nije komentarisao Kurtijevu viziju, rekavši da je prihvatljiv svaki model Zajednice srpskih opština, formiran u duhu evropskih vrednosti.

Pupovac ističe da su retki slučajevi, ako ih uopšte ima, po kojima se kopiraju modeli za rešavanje pitanja statusa između većinskih i manjinskih naroda.

"Obično iz različitih istorijskih, političkih ili drugih okolnosti ta rešenja su autohtona, različita i specifična i meni se čini, na osnovu svega što znam, da bi za rešenje pitanja odnosa između Albanaca i Srba na prostoru Kosovu bilo najbolje i najmudrije tražiti rešenje koje će biti specifično za njhove okolnosti, jer te okolnosti jesu specifične", zaključuje Pupovac.