Lepra u čak dve zemlje u komšiluku: Sve što treba da znamo o istorijskoj bolesti - koji su prvi simptomi?

Lepra ili guba, bolest koja se često povezuje sa davnom istorijom, ponovo je privukla pažnju javnosti u Evropi zbog retkih, ali zabeleženih slučajeva. U Rumuniji je nedavno potvrđen slučaj lepre, prvi put nakon 1981. godine, kod maserke azijskog porekla u gradu Kluž, dok su još tri osobe testirane na ovu bolest. Takođe, u Hrvatskoj je zabeležen izolovan slučaj lepre kod radnika iz Nepala u Splitu, prvi nakon 1993. godine, što ukazuje na to da bolest može da se pojavi i u zemljama gde je gotovo iskorenjena.

Ovi slučajevi podsećaju nas da lepra nije samo istorijska relikvija, već da i dalje zahteva budnost zdravstvenih sistema, posebno u kontekstu globalnih migracija i putovanja. Lepra, poznata i kao Hansenova bolest po norveškom lekaru Armaueru Hansenu koji je otkrio njenog uzročnika 1873. godine, je hronična infektivna bolest koju izaziva bakterija Mycobacterium leprae.

Ova bakterija pripada istoj porodici kao i ona koja uzrokuje tuberkulozu, ali se razmnožava veoma sporo – period inkubacije može trajati od nekoliko meseci do čak 20 godina. Bolest primarno napada kožu, periferne nerve, sluzokožu gornjeg respiratornog trakta i oči. Ako se ne leči, može dovesti do trajnih oštećenja, poput deformiteta, slepila ili gubitka osećaja u ekstremitetima, što dovodi do sekundarnih povreda i infekcija.

Simptomi lepre variraju u zavisnosti od tipa bolesti. Postoje dve glavne klasifikacije za lečenje: paucibakilarna (PB) forma, sa 1–5 kožnih lezija bez prisustva bakterija u razmazu kože, i multibakilarna (MB) forma, sa više od pet lezija, zahvaćanjem nerava ili prisustvom bakterija, navodi Svetska zdravstvena organizacija.

Karakteristični znakovi uključuju blede ili crvenkaste mrlje na koži sa gubitkom osećaja, zadebljanje perifernih nerava sa slabošću mišića, ili mikroskopsko otkrivanje bakterija. Dijagnoza se postavlja na osnovu bar jednog od tri kardinalna znaka: gubitka osećaja u kožnoj leziji, zadebljanja nerava sa funkcionalnim poremećajima ili prisustva bacila u razmazu. Rano otkrivanje je ključno jer sprečava invaliditet i smanjuje stigmatizaciju, koja je i danas veliki problem – oboleli se često suočavaju sa diskriminacijom zbog straha od zaraze.

Kako se prenosi guba?

Credit: Well/BOT / Alamy / Profimedia

Bakterija se širi kapljičnim putem iz nosa i usta, ali samo tokom produženog, bliskog i učestalog kontakta sa obolelim. Važno je naglasiti da se ne prenosi običnim kontaktom poput rukovanja, grljenja, deljenja hrane ili sedenja pored obolelog.

Pacijent prestaje da bude zarazan već nakon prve doze leka. Većina ljudi (oko 95 odsto) ima prirodni imunitet na bakteriju, pa se bolest ne širi lako. Faktori rizika uključuju siromaštvo, prenaseljenost i slabu higijenu, što objašnjava zašto se lepra češće javlja u tropskim i subtropskim regijama. Generalno gledajući, bolest je endemska u preko 120 zemalja, sa oko 200.000 novih slučajeva godišnje.

Zemlje poput Brazila, Indije i Indonezije prijavljuju više od 10.000 slučajeva godišnje, dok je u Evropi retka, sa slučajevima uglavnom uvezenim iz endemskih područja.

U današnje vreme, lepra je potpuno izlečiva zahvaljujući multidrug terapiji (MDT), koju je Svetska zdravstvena organizacija (SZO) uvela 1981. godine.

MDT se sastoji od tri leka: dapsona, rifampicina i klofazimina. Za PB formu, lečenje traje 6 meseci, a za MB – 12 meseci. Ova terapija ubija bakteriju, leči pacijenta i sprečava otpornost na lekove. SZO obezbeđuje MDT besplatno, zahvaljujući donacijama od Nippon fondacije i kompanije Novartis od 2000. godine.

Rano dijagnostikovanje i promptno lečenje sprečavaju invaliditet – ako se bolest uhvati na vreme, pacijenti se potpuno oporave bez posledica. Pored lekova, lečenje uključuje rehabilitaciju, poput fizikalne terapije za oštećene nerve i hirurške intervencije za korekciju deformiteta.

Prevencija je usmerena na prekid lanaca prenosa. SZO preporučuje praćenje kontakata (članovi domaćinstva, komšije, socijalni kontakti) i davanje jedne doze rifampicina u slučaju kontakta sa zaraženim (SDR-PEP).

Vakcine nisu široko dostupne, ali se istražuju, poput BCG vakcine koja pruža delimičnu zaštitu. Globalno, lepra je eliminisana kao javnozdravstveni problem (prevalenca manja od 1 na 10.000 stanovnika) na svetskom nivou 2000. godine, a u većini zemalja do 2010. Ipak, izazovi ostaju u endemskim područjima zbog stigmatizacije, koja otežava rano otkrivanje.

Slučajevi u Rumuniji i Hrvatskoj pokazuju da lepra nije nestala, već da zahteva kontinuirano praćenje. Zahvaljujući savremenoj medicini, ova bolest više nije smrtonosna ili neizlečiva, ali edukacija i destigmatizacija su ključni za njeno potpuno iskorenjivanje. Ako primetite sumnjive simptome, obratite se lekaru – rana intervencija spasava živote i sprečava širenje.