Pozitivni trendovi: Ozonska rupa iznad Antarktika najmanja u poslednjih nekoliko decenija

Ozonska rupa iznad Antarktika 2025. godine bila je jedna od najmanjih u poslednjih nekoliko decenija, prema godišnjem izveštaju NASA-e i NOAA-e.

Njena prosečna površina, zabeležena između 7. septembra i 13. oktobra, dostigla je 18,71 miliona kvadratnih kilometara, što je peta najmanja površina od 1992. godine, kada su stupila na snagu prva globalna ograničenja za supstance koje oštećuju ozonski omotač.

Iako se i dalje karakteriše kao "kontinentalnih razmera", ovogodišnja rupa se formirala kasnije i raspada se skoro tri nedelje ranije u poređenju sa trendom iz poslednje decenije.

Maksimalna dnevna površina zabeležena je 9. septembra i iznosila je 22,86 miliona kvadratnih kilometara, što je oko 30% manje od istorijskog minimuma iz 2006. godine.

Naučnici ističu da je postepeno smanjenje supstanci koje oštećuju ozonski omotač - uglavnom hlorofluorougljovodonika i drugih jedinjenja bogatih hlorom i bromom, direktan rezultat Montrealskog protokola iz 1987. godine, koji se smatra jednom od najuspešnijih globalnih ekoloških politika.

"Kao što se očekivalo, vidimo trend smanjenja veličine ozonske rupe u poređenju sa početkom 2000-ih", objašnjava Pol Njuman, vođa istraživačkog tima u NASA-inom Goddard centru za svemirska istraživanja.

"Formiraju se kasnije tokom sezone i raspadaju ranije. Međutim, još uvek imamo dug put do povratka na nivoe iz osamdesetih"

Naučnik NOAA-e Stiven Montzka napominje da su koncentracije ovih štetnih jedinjenja smanjene za oko trećinu od maksimuma zabeleženog 2000. godine, ali ovi zagađivači ostaju u atmosferi decenijama i nastavljaju da se oslobađaju iz starih proizvoda poput izolacija i povučene opreme.

Potpuni oporavak ozonskog omotača iznad Antarktika ne očekuje se pre kraja 2060-ih godina.

Šta je ozonska rupa i zašto je važna?

Ozonski omotač, koji se prostire na visini od 11 do 50 kilometara iznad površine Zemlje, funkcioniše kao "prirodna zaštita od Sunca", filtrirajući veliki deo štetnog ultraljubičastog zračenja.

Kada se njegovi nivoi smanje, izloženost UV zračenju se povećava, sa ozbiljnim posledicama po javno zdravlje i ekosisteme, kao što su veća učestalost raka kože i katarakte, ali i šteta na usevima. Proces razgradnje ozona povezan je sa prisustvom molekula koji sadrže hlor i brom u gornjoj atmosferi, koji potiču od starih CFC-a koji su se koristili u frižiderima, klima uređajima, izolacionim penama i sprejovima.

Kada dospeju u stratosferu, sunčevo zračenje razlaže ova jedinjenja, oslobađajući atome koji uništavaju molekule ozona. Prema Njumanu, "ovogodišnja rupa bi bila preko milion kvadratnih milja veća da su u stratosferi još uvek bili isti nivoi hlora kao pre 25 godina".

Za analizu evolucije ozonske rupe koristi se obimna mreža satelita i zemaljskih instrumenata, kao što su NASA-ini sateliti Aura, NOAA-20, NOAA-21 i platforma Suomi-NPP.

Iznad Antarktika, značajne podatke pružaju i meteorološki baloni lansirani sa stanice South Pole Atmospheric Baseline Observatory. Podaci sa balona zabeležili su minimalnu vrednost od 147 Dobsonovih jedinica 6. oktobra 2025. godine, dok je najniža vrednost ikada izmerena na Južnom polu bila 92 jedinice 2006. godine.

Jedna Dobsonova jedinica odgovara količini ozona koja bi, ako bi bila komprimovana pri normalnom pritisku i temperaturi, formirala sloj debljine jednog stotog dela milimetra.

Pored gasova koji uništavaju ozon, klimatski faktori kao što su temperatura i intenzitet polarnog vrtloga takođe utiču na veličinu rupe. Ove godine, neobično slab polarni vrtlog i temperature više od proseka verovatno su doprineli manjoj veličini koja je primećena.

Uprkos opreznosti koju stručnjaci i dalje izražavaju, podaci iz 2025. godine predstavljaju jasnu pozitivnu poruku i potvrđuju efikasnost međunarodnih politika zaštite ozona.

Potpuni oporavak će još trajati nekoliko decenija, ali trend je jasan: planeta polako ali sigurno povraća svoj prirodni štit protiv ultraljubičastog zračenja.