Kolumna Kolumna Muharema Bazdulja: Traktat o (novim) praznicima

Kad se pre više od trideset i tri godine SFRJ zvanično raspala, dve republike, najveća i najmanja, Srbija i Crna Gora ostale su u zajedničkoj državi koja je zadržala skoro istu skraćenicu; SRJ: Savezna Republika Jugoslavija. Iz logičnih (geo)političkih razloga, tadašnjem vođstvu je bilo stalo da se sačuva pravni kontinuitet sa nekadašnjom državom. Stanovništvu je, međutim, po svemu sudeći, do toga bilo stalo mnogo manje. Najbolje se to videlo po odnosu navijača prema himni “Hej Slaveni” na velikim sportskim događajima. Posle pada vlasti Slobodana Miloševića, nakon što je u praktičnom smislu Milo Đukanović već bio počeo da sprovodi agendu nezavisnosti Crne Gore, stvoren je nakratko čudan konfederalni “hibrid” znan kao Državna zajednica Srbija i Crna Gora. I to je, međutim, bio tek vakuum do referenduma o nezavisnosti Crne Gore, nakon koga su, naposletku, i Srbija i Crna Gora postale nezavisne države. Bilo je u tome i nečeg paradoksalnog, da tek petnaestak godina nakon ostalih eksjugoslovenskih republika, jedine koje su stekle pravu državnost još u devetnaestom veku, tu državnost obnove.  

I valjalo je sada pronaći i nove praznike. Igrom slučaja, dva, po jedan sa svake strane, su praktično “susedi”; Srbija je za državni praznik izabrala 11. novembar kao Dan primirja u Prvom svetskom ratu, odnosno kao sećanje na 11. novembar 1918; Crna Gora je pak za državni praznik izabrala 13. novembar kao Njegošev dan, odnosno kao sećanje na 13. novembar 1813, dan na koji je rođen Petar II Petrović Njegoš.  

Praznici, naravno, govore mnogo o tome šta se u nekoj zajednici poštuje i šta se proslavlja. Raspad (socijalističke) Jugoslavije koja je svoj legitimitet crpila iz Narodno-oslobodilačke borbe u Drugom svetskom ratu “okrenuo” je nezavisnu Srbiju ka predjugoslovenskom periodu. Dan koji je izabran da se institucionalno pamti pao je, eto, tačno dvadeset dana uoči zvaničnog proglašenja osnivanja prve Jugoslavije (Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca) u Kući Krsmanovića na Terazijama. Izbor ovog dana za državni praznik je bio u mnogo čemu i “proevropski” izbor pošto se isti dan proslavlja i u nekim drugim evropskim državama. Ipak, čini se da se sam praznik među ljudima nije odviše “primio”. Možda i jedini simbolički detalj koji u tom smislu predstavlja izuzetak jeste skoro opštenarodno prihvatanje cveta “Radmonda Serbica”. Kad smo već kod datuma koji imaju veze (i) sa Prvim svetskim ratom, deluje da bi veći deo stanovništva više voleo da je državni praznik Vidovdan ili pak dan proboja Solunskog fronta. Potonji se obeležava kao Dan srpskog jedinstva, ali nije neradni dan. Branko Miljković je pisao da je praznik prazna reč, ali za većinu ljudi u praktičnom smislu pravi praznik je onaj dan kad postoji praznina što se tiče redovnih radnih obaveza. U tom smislu je 11. novembar  očigledno procenjen kao važniji od 15. septembra. U globalnim okvirima, to je nesumnjivo tačno, ali opet već imamo internacionalne praznike kao što su Nova godina i Prvi maj te u tom smislu nisu nužno neutemeljene kritike da je u srpskoj politici praznika stvar mogla i da se postavi obratno, odnosno da 15. septembar bude neradni dan, a da se 11. novembar obeležava radno.    

Srbija, naravno, ima i Sretenje kao Dan državnosti. Srbija jedina među eksjugoslovenskim republikama nije u poslednjoj deceniji dvadesetog odnosno u prvoj deceniji dvadesetog veka imala referendum o nezavisnosti. Poslednja koja je takav referendum održala bila je Crna Gora, i to 21. maja 2006. Taj dan je u nezavisnoj Crnoj Gori, naravno, praznik i neradni dan. To je valjda i prvi “novi” praznik (ponovo) nezavisne Crne Gore. Međutim, pošto je samom referendumu o nezavisnosti Crna Gora bila podeljena praktično na ivici noža jer je rezultat bio nekoliko promila iznad 55 posto “za” odnosno nekoliko promila ispod 45 posto “protiv”, tamo još uvek ima solidan procenat stanovništva koji baš i nije oduševljen ovim praznikom. Jer, ugrubo govoreći, nezavisnost su izglasali (etnički) Crnogorci i - tamošnjim vokabularom govoreći - “manje brojni narodi” (Bošnjaci, Albanci, Hrvati). Oni koji se osećaju kao Srbi uglavnom su bili protiv.  

Đukanovićevi propagandisti su do pre koju godinu mnogo voleli da koriste frazu “država multietničkog sklada”. Paradoksalno, u taj sklad se jedino nisu uklapali Srbi pa je u svakodnevnom životu najveća napetost vladala unutar dela stanovništva koji se do pre tridesetak i kusur godina osećao jedinstvenim. E, u tom kontekstu izbor 13. novembra, kao Njegoševog dana,  za državni praznik bio je i srećan i promućuran. Jer i Crnogorci i Srbi u Crnoj Gori, koliko god eventualno Njegoša drukčije “atribuisali”, smatraju ga genijem, simbolom Crne Gore i smatraju ga svojim, i jedni i drugi. Zapravo jedini eventualni protivnik ovakve odluke mogli su biti pojedine bošnjačke političke partije i organizacije, zarad negativne opsesije pojedinih bošnjačkih kulturnjačkih figura spram Njegoša kao tobožnjeg “pesnika genocida”, ali ni tu nije bilo neke prevelike buke.  

Uglavnom, Srbija i Crna Gora nisu više u istoj državi, ali u tri susedna novembarska dana svake godine stanovnici i jedne i druge države imaju po jedan neradni dan. To je, naravno, više koincidencija nego namera, ali u praktičnom smislu tu i nema prevelike razlike. Kad gledaš kalendar, jedanaesti i trinaesti sa dvanaestim između njih zaista izgledaju, kako se nekad govorilo, kao dva oka u glavi, pa shvatio to neko ironično ili simbolično, svejedno.