Kolumna Kolumna Muharema Bazdulja: Ubiti Srbina u sebi

Istorijske analogije nisu najsrećniji način da se porede traume različitih naroda, ali nekad mogu biti ilustrativne. Ako je, barem gledano kroz mit i zavet, na Kosovu propalo slavno srpsko carstvo, za Mađare je srodna istorijska katastrofa propast revolucije iz 1848. Pogubljenje “trinaest mučenika iz Arada” toliko je duboko urezano u mađarsku nacionalnu i kulturalnu memoriju da je njegova godišnjica do dana današnjeg zvanični dan žalosti.  

Paralele sa Hristosom i apostolima, zbog broja trinaest, naravno, takođe su postojale, a ako je neko među ovih trinaest na neki način bio “primus inter pares”, to je možda Janoš Damjanić, pravim imenom Jovan, iz mestu Staza, u Krajini, u okolini Sunje, u današnjoj Hrvatskoj. Majka mu je bila ćerka generala Taborovića; njegova supruga Emilija Čarnić poticala je od Čarnojevića. Etnički je, dakle, Damjanić bio Srbin, ali je izborom bio Mađar. Njemu je i sam Lajoš Košut u znak poštovanja skidao šešir. E taj Damjanić je u Aradu pogubljen poslednji da bi pre toga gledao ubijanje svih svojih drugova. Poslednje reči su mu bile “Živela Mađarska”. Ipak, slavniji nego prema ove dve predvidive reči je po sopstvenoj apokrifnoj izjavi: “Hteo bih da iskorenim sve Srbe, pa da na kraju samog sebe, kao poslednjeg Srbina, ubijem“. 

Ako su, kako rekosmo, nesrećne analogije između istorija različitih naroda, još su nesrećnije one između nekog pojedinca i nekog društva. Ali, kao i u slučaju prethodnih, znaju biti ilustrativne. Današnje hrvatsko društvo se, naime, prema tamošnjoj srpskoj zajedinci ponaša kao po savetu Jovana/Janoša Damjanića (neki cinik bi rekao nije se čovek slučajno rodio tamo); nakon praktično potpunog brisanja Srba sa teritorije današnje Republike Hrvatske gde su oni pre jedva malo više od tri decenije i u Ustavu bili prepoznati kao konstitutivni narod i nakon što su u najmanje proteklih stotinu godina kulturni, politički i društveni život Hrvatske, čak i kad bismo prenebregnuli Jugoslaviju kao zajedničku državu, bili nepovratno isprepleteni sa srpskim uticajem, pokušava se negirati i srpski (ko)identitet autora i umetnika najčvršće ukorenjenih u hrvatsku kulturu u kojoj su postali i svojevrsni simboli. 

Da, povod mi je, naravno, skorašnja skandalozna izjava o Arsenu Dediću. Naime, nakon što je otvaranje novog Srpskog kulturnog centra u Puli bilo posvećeno umetničkoj baštini porodice Dedić, Mario Radić, inače čelnik radikalno nacionalističke partije “Dom i nacionalno okupljanje” (DOMiNO), za Hrvatski radio je kometarisao dotični događaj izjavivši: “Neki dan otvoren je Srpski kulturni centar u Puli. Svi naši građani trebaju imati svoja prava, ali taj centar je otvoren pod parolom obitelji Dedić. Otvoren je s hrvatskim novcem, uz hrvatske dužnosnike, gdje se svojata obitelj Dedić. (...) Prošlo je deset dana i jedino smo mi na to reagirali. Nevjerojatno mi je da se olako prelazi preko toga. Kako možete uzimati nešto što znate da nije vaše? (...) Nitko na to ne reagira, daju se novci i meni je to perverzno". 

Inače, centar je otvoren omažem rođenoj braći Milutinu i Arsenu Dediću, te Arsenovim nedavnom preminulim sinu i udovici. Milutin je život proveo u Beogradu, posvećen pravoslavnoj umetničkoj tradiciji. Arsen je živio u Zagrebu ne odrekavši se nikad – da parafraziramo (opet apokrifnog?) Teslu – ni svog srpskog roda ni svoje hrvatske domovine. Kad smo kod onoga što Radića naročito nervira, svi znamo po kome je pokojnom sinu dao ime. Svoju lojalnost Hrvatskoj Arsen je potvrdio i učestvovanjem u izvedbi patriotskog pesmuljka “Moja domovina”. Takođe, međutim, u tim ratnim godinama snimio je dva veličanstvena albuma. “Tihi obrt” (1993) i “Ministarstvo straha” koji su perfektan uvid u njegov doživljaj tadašnjeg bratoubilačkog rata, kao uostalom “Ja se nadam”, neobično dirljivi duet otpevan sa Kemalom Montenom. 

Među balkanskim narodima, ili ako hoćete južnoslovenskim uključujući i one koji su u socijalizmu nazivani “narodnostima”, postoji zlosrećna olimpijada ko je u ovdašnjim ratovima najviše nastradao i ko je bio najveća žrtva. Uvek, međutim, postoji pitanje tačnog ograničenja perioda procene. Kad je Krez očekivao od Solona da mu ovaj javno izjavi i prizna kako je on, Krez, najsrećniji Atinjanin, Solon je rekao da to toga dana možda i jeste, ali da se u sedamdeset godina ljudskog života, i više od dvadeset i pet hiljada dana, usled hirovitosti slučaja i prevrtljivosti sudbine, sve može da promeni. U mnogim gradovima od Vardara pa to Triglava, posle 1900, recimo, stare većine nisu više većine, ali ako je neka ne tako davno moćna i važna zajednica praktično popuno nestala, pobijena, izbrisana i asmilovana, to su Srbi u Hrvatskoj (uključujući i delove nekadašnje NDH u BiH). To je po svoj prilici nepovratno (čak i ako razgovore Solona i Kreza primenimo na istoriju, aktuelni demografski trendovi i Srba i Hrvata, uključujući ostale Južne Slavene, ovde u toku narednih nekoliko ljudskih vekova pre mogu vidan doneti demografski rast Nepalaca ili Arapa nego trenutno dominantnih naroda).  

Kratkoročno gledano, međutim, usred sve euforije zbog “pobede u domovinskom ratu” i njenih posledica, mrzilačka fiksacija na sve srpsko i čak tendencija da se neupitni srpski element izbriše iz vlastitog bića simbolički snažno priziva istorijsku priču o Jovanu Damjaniću. Pre nekoliko godina, Predrag Ličina je snimio film “Poslednji Srbin u Hrvatskoj”. Na tragu navedene fraze, lako je zamisliv trenutak da na nekom budućem popisu stanovništva ne bude u Hrvatskoj više nijednog Srbina te da preostalim Hrvatima, naročito raznim “radićima”, preostane samo da ubiju Srbe u sebi samima.